Buzzzzzzzzzzzzzzzz, de wekker maakt een irritant geluid. Het is 7:00 AM in de ochtend. Tijd om op te staan. Koud water in het gezicht, tandenpoetsen, onder de douche en je bent klaar voor een nieuwe dag. De dag is voor je gevoel amper begonnen en je brein draait al op volle toeren. Aan de verschillende delen van ons brein kennen we verschillende functies toe. Al die delen werken wel samen. Bij elke taak die je uitvoert, alles wat je waarneemt, elke emotie die je hebt en elke gedachte die voorbijkomt, zijn netwerken van gebieden betrokken in het brein die met elkaar communiceren. Je brein werkt als een orkest waarin de solisten, als je goed luistert, herkenbaar zijn. Solisten die soms vatbaar zijn voor manipulatie, en voor een Mindfuck.
Beslissen
Want je denkt dat wat jij ziet de werkelijkheid is. We denken dat we onze beslissingen met ons verstand (de ratio) nemen. Maar in werkelijkheid spelen diepere lagen van ons brein een grote rol bij ieder besluit dat we nemen. En die zijn vatbaar voor heel andere invloeden dan argumenten. Is dat zo of is het een Mindfuck? Dat kun je je voor elke beslissing afvragen. Tijdens de ontwikkeling van het menselijk brein heeft ons brein namelijk allerlei trucjes ontwikkeld om onze perceptie te helpen. Daarom zien we de wereld vanuit de kennis die we eerder hebben opgedaan. Daar merk je normaal gesproken helemaal niets van, maar deze eigenschap kan wél een vertekend wereldbeeld geven.
Ratio
Hoe komt het dat we op het moment dat die wekker afloopt beslissen om op te staan of nog even een paar minuten blijven liggen? Nog even omdraaien en nog even doorslapen? Maar iets houd je tegen en je staat naast je bed. Je hebt een beslissing genomen.We denken vaak dat een beslissing nemen een samenhangend en rationeel proces is. Toch zit de wereld iets minder logisch in elkaar. Samenhang is slechts het resultaat van de manier waarop onze gedachten werken. Nobelprijswinnaar Kahneman stelt het rationele en traditionele beslissingsmodel ter discussie. Hoe komt ons brein dan tot beslissingen?
Daarvoor kun je de werking van het brein in twee systemen opsplitsen. Enerzijds systeem 1, dat is het ervarende en intuïtieve zelf en anderzijds systeem 2, dat is het herinnerende en rationele zelf.
What You See Is All There Is (WYSIATI)
Systeem 1 werkt automatisch, snel en met weinig of geen inspanning en zonder zelfbewuste controle. Het genereert indrukken, gevoelens en neigingen. Deze veranderen in overtuigingen, attitudes en intenties. Ook genereert systeem 1 relevante reacties en accurate ingevingen. Het creëert een samenhangend patroon van geactiveerde ideeën in het brein. Systeem 1 wil geen andere informatie bij beslissingen betrekken dan de informatie die zich ‘eenvoudig’ aandient. Dat noemen we “What You See Is All There Is” (WYSIATI). Systeem 1 beantwoordt vragen die minder complex zijn en heeft weinig op met logica en statistiek. Een andere beperking van systeem 1 is dat er geen ‘uit’ schakelaar opzit. Het staat gewoon altijd aan.
Focus
Systeem 2 heeft bewuste aandacht voor mentale inspanningen die worden verricht (FOCUS), waaronder ingewikkelde berekeningen. De werking van systeem 2 wordt vaak gekoppeld aan de subjectieve ervaring van ons handelen, keuze en concentratie. Een van de taken van systeem 2 is om impulsen van systeem 1 te onderdrukken. Systeem 2 is dus onder andere verantwoordelijk voor onze zelfbeheersing.
Systeem 1 en Systeem 2
De scheiding van taken tussen systeem 1 en systeem 2 is uitermate efficiënt: te leveren inspanningen worden geminimaliseerd en de prestaties geoptimaliseerd. Maar juist systeem 1 kent vele vooringenomenheden (biases; systematische fouten die worden gemaakt in specifieke situaties). En dat veroorzaakt soms een Mindfuck.
Flow
Het kost veel energie en is enorm vermoeiend om ons denken voortdurend in twijfel trekken. Behalve als mensen in flow zijn; een staat van moeiteloze concentratie die zo diep gaat dat het besef van tijd, van ‘het zelf’ en van problemen volledig verloren gaat. Systeem 2 is veel te traag en te inefficiënt om in routineuze beslissingen als substituut voor systeem 1 te dienen. Daarom is het verstandig compromissen te sluiten: situaties te leren herkennen waarin zich fouten kunnen voordoen en die fouten te voorkomen wanneer veel op het spel staat.
Interpretatie
De voornaamste functie van systeem 1 is om een model van de persoonlijke belevingswereld te onderhouden en bij te werken. Dit model wordt opgebouwd uit associaties tussen ideeën, gebeurtenissen, handelingen en ontwikkelingen die met enige regelmaat plaatsvinden (tegelijkertijd of binnen een kort tijdsbestek). Naarmate deze associaties sterker worden, zullen ze de structuur van de gebeurtenissen in het leven gaan vertegenwoordigen en zowel de interpretatie van het heden als de toekomstverwachtingen bepalen. Een Mindfuck ligt daarmee op de loer.
Lui
De menselijke besluitvorming laat zich slecht beschrijven aan de hand van het rationele beslismodel. Vooral het intuïtieve systeem 1 is dominant: wij trekken nu eenmaal (te) snel conclusies zonder al te rationele afwegingen. Daar zijn we eigenlijk ‘te lui’ voor, we schakelen het controlerende systeem 2 liever nooit of te laat in. Daarbij komt dat het brein veel beter is in het vinden van argumenten voor, dan tegen iets. Dat is een empirisch feit. Als je een idee hebt, levert je brein daarbij onmiddellijk de argumenten voor.
Blokkerende Overtuigingen
Wat kun je met dit verhaal? Nou, in ieder geval je overtuigingen helder zien te krijgen door te her-kaderen met het ‘Six-Step-Reframe’ NLP Model. En over die blokkerende overtuigingen andere en nieuwe overtuigingen heen ‘plakken’. Zodat je brein in ieder geval door krijgt dat beslissingen in de toekomst op basis van andere overtuigingen genomen kunnen worden. Daarnaast weet je nu wat een Mindfuck echt is.
